Kołacznia

Lokalizacja: pow. leżajski, gm. Nowa Sarzyna
Typ: florystyczny

Florystyczny Rezerwat Przyrody „Kołacznia” utworzony został w roku 1957. Zajmuje powierzchnię niespełna 10 arów. To najmniejszy rezerwat przyrody w Polsce.

Różanecznik żółty, zwany dawniej też azalią pontyjską, porasta piaszczystą wydmę na terenie wsi Wola Zarczycka, w przysiółku Kołacznia, niedaleko Nowej Sarzyny i Leżajska. To jedyne stanowisko w Polsce – odkryte w 1909 roku – uznane za naturalne, a krzew objęty ochroną gatunkową, do 2001 roku wpisany był do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Aby ocalić tę osobliwość botaniczną, będącą najrzadszym składnikiem flory Polski, utworzono rezerwat przyrody. Same zarośla różanecznika zajmują powierzchnię ok. 450 m2. Pojedyncze osobniki występują także w przylegającym lasku olszynowym.

Najbliższe stanowiska tego krzewu są oddalone o ponad 300 km na wschód na Polesiu i na Wołyniu. Jednak jego główne centrum występowania leży w górach Anatolii i Kaukazu. Zdaniem naukowców, stanowisko azalii „Kołacznia” to relikt sprzed tysięcy lat. Dawniej ta roślina porastała całe Karpaty. W końcu ostatniego zlodowacenia rozprzestrzeniła się w Kotlinie Sandomierskiej. Kiedyś występowała liczniej, dziś zostało jedno stanowisko. Liczbę osobników trudno ustalić, gdyż odrastające krzewy bardzo się zagęściły. Rozmnaża się jednak wyłącznie wegetatywnie (nie z nasion, tylko poprzez odrośla korzeniowe), wykazując przy tym dużą żywotność. Świadczą o tym bujnie rozwijające się pędy oraz rozprzestrzenianie się różanecznika po północnej stronie wydmy w kierunku terenów podmokłych.

Jest to roślina trująca. Liście i młode gałązki zawierają toksyczne glikozydy: rododendrynę, erykolinę, flawonoidy i andromedotoksynę – najbardziej trującą z nich wszystkich. U zwierząt zatrucia objawiają się pobudzeniem, a następnie porażeniem układu nerwowego, ślinotokiem, zgrzytaniem zębami, silnym bólem brzucha, przyspieszeniem oddechu i tętna, w końcu śmiercią wskutek porażenia ośrodka oddechowego. U ludzi obserwowano tylko lekkie zatrucia, objawiające się zawrotami i bólami głowy. Zatrucie możliwe jest również poprzez miód wytworzony z nektaru różanecznika.

Do rezerwatu trzeba przyjechać w maju, kiedy krzewy okrywają się żółtymi kwiatami. Kwiaty kwitną przez 7–8 dni, cały okres kwitnienia trwa ok. 3 tygodnie. Wydzielają one odurzający, przyjemny zapach, który można wyczuć nawet z odległości 200 m. W ostatnich latach roślina wymarzła i kwitła mniej obficie. Przyczyn dopatrywano się w obniżeniu poziomu wód gruntowych, a także w ekspansji innych roślin, które powodowały zbyt wielkie zacienienie. Na szczęście wyrastają nowe pędy, więc można mieć nadzieję, że azalia się odrodzi.

Flora rezerwatu „Kołacznia” jest dość zróżnicowana i nieco odmienna od flory otaczających ją borów. Liczy 51 taksonów roślin naczyniowych (5 gatunków drzew, 7 krzewów i 39 roślin zielonych) oraz 4 gatunki mszaków. Oprócz różanecznika ochronie gatunkowej podlega tu także kruszyna pospolita. Fauna samego rezerwatu nie jest zbyt liczna ze względu na wielkość rezerwatu, jak i na jego ogrodzenie. Warto wspomnieć o gatunkach zapylających kwiaty różanecznika. Są to długotrąbowe motyle nocne zmierzchnikowe, np. fruczak gołąbek. Kwiaty różanecznika mają także swoje szkodniki, z których na pierwszym miejscu należy wymienić trzmiela ziemnego.

Największą grupą zwierząt zamieszkujących tereny sąsiadujące z rezerwatem są ptaki. Najbardziej charakterystyczne z nich to: bocian biały, krogulec, dzięcioł czarny, dzięcioł duży, kwiczoł, sójka, rudzik, drozd śpiewak i zięba. Okoliczne lasy stanowią schronienie głównie dla dużych ssaków, takich jak: sarna, dzik, lis, kuna, borsuk, jeleń europejski, często spotykany jest również zając.